جام گیتی نما: یک قبله نمای متأخر ایرانی

«جام گیتی نما» ابزاری برای یافتن قبله است که در رسالۀ معرفت قبله و بعضی آلات از محمدرضا بن محمدهاشم یزدی (زنده در 1274ق) معرفی شده است. از نوشته های او چنین برمی آید که او درصدد برآمده است برخی آثار و ابزار به دست آمده از گذشتگان را بررسی و احیا نماید. یکی از ابزارهای مورد توجه محمدرضا یزدی، قبله نمایی است که اگر چه او به توصیف جزئیات آن نپرداخته است، با بررسی شیوۀ عرضۀ مطلب و استفادۀ او از روش های ریاضی می توان دریافت که او به نمونه ای از قبله نماهای مکه-مرکز دسترسی داشته است که نقشۀ شهرهای اطراف مکه با کمک تسطیح قائم (ارتوگرافیک) بر آن تصویر شده بود. شیوۀ تبیین یزدی از این روش ترسیمی ریاضی و کاربرد دیگرگونۀ آن در ابزاری جدید با نام «جام گیتی نما»، نشان از نوع نگرش خاص او نسبت به روش های ریاضی تعیین قبله دارد که در مطالعۀ تاریخ ریاضیات دورۀ اسلامی به ویژه روش های تعیین قبله دارای اهمیت است. همچنین از رهگذر مطالعۀ رسالۀ محمدرضا یزدی، اطلاعات قابل توجهی دربارۀ نقشه های جامع مکه-مرکز صفوی و برخی دیگر از قبله نماهای متأخر اسلامی به دست می آید.